*AI: Yapay Zekâ (Artificial intelligence)
Yıllar evvelinden aklımda kalan Suavi Karaibrahimgil’in hoş bir şarkısı Müzikomani bu yazıyı yazarken aklıma geldi. Orada şöyle deniliyordu;
Yakında gitar çalan, robot icat olacak
Düğmesine basınca, çalmaya başlayacak
Belki de bu yöntemle, Elvis de canlanacak
Belki de yapay zekâ sayesinde Elvis’i yeniden canlandırabileceğiz. Ya da Fazıl Say gibi piyano çalan veya Say’ın besteleri gibi besteler yapan müzik insanları hep yaşayacak. Yapay zekâ bunları taklit edebilir de yetenek konusunda ne kadar başarılı olur bunu gelecekte göreceğiz. Şimdi sanat insanlarından konuşuyoruz ama Bilim insanları yapay zekânın felsefe yapıp yapamayacağı, felsefe düşünüp düşünemeyeceği konusunda da çalışmalar yapmakta. Wittgenstein gibi zor bir filozofla bir çalışma yapılmış. Yine belki de yıllar sonra Aristoteles, Sokrates, Platon yeniden düşünce üretmeye başlar. AI (yapay zekâ) kendini ne kadar geliştirecek, yetenek hatta üstün yeteneklere kendini donatabilecek mi?
Almanya Nietzsche’den sonra yine tuhaf, aykırı birbiriyle çelişen bir filozof çıkarmıştı. Grek felsefesini Fransızlar gibi sosyoloji haline getirmeden Felsefeyi Felsefe gibi yapan Almanlar, Alman Felsefesi anlayışı ile bugünkü Felsefenin şahikalara çıkmasını sağlamıştır.
Wittgenstein, tuhaf ve aykırı felsefeci. Felsefeci, makinacı, dil bilimci, iç mimar, mimar, öğretmen, heykeltıraş. Bir antik dönem filozofu gibi, her şey ama özünde felsefeci.
Wittgenstein’ın biyografisi üzerinden bir çalışma yapma niyetim yok. Günümüzde birçok felsefeci moda haline gelmişken, bu dahi mantık ve dil felsefecisi gözlerden uzak bir şekilde iki dev eseri ile yaşamaktadır. Popüler felsefe akımların öncülerinin peşinden giden felsefe dünyası, bu dehanın arkasından gitmemektedir. Belki de “mantık” bu çağın toplumları gibi felsefecilerini de korkutmaktadır.
Tractatus Logico-Philosophicus adlı anıt eseri belki de Wittgenstein’dan daha ünlüdür. Tractatus felsefe çevrelerinde filozoftan daha bilinirdir.
Wittgenstein çok fazla eser vermemiştir. Bu doğrudur, bu durumu felsefeciler ona fazla yaklaşmamalarına bahane olarak kullanmaktadır. Hâlbuki iki eser Himalayaların iki zirvesi gibidir. Sokrates’i çok seven felsefeciler çoğu zaman mantık kullanmayı sevmediklerinden, şu soru soruldu mu bir sürü laf yığını sıralamaktadır; “Sokrates’in hiç eseri olmamasına rağmen nasıl oluyor da ona atıf yapmadan düşün üretebiliyorsunuz?” Sokrates’i bizler Platonun yazdıklarından biliyoruz. O Sokrates Platonun Sokrates’i. Buradaki Sokrates diyaloglarında nedense hiç sonuç yoktur. Açık uçludur ve diyalog gibi görülmesine rağmen çoğu monologdur.
Wittgenstein Tractatus da yepyeni bir dil yaratmıştır. Hem de mantık çerçevesinde, kitabın girişinde (önsözünde) açıklayıcı duru bir dille kitabı net olarak açıklıyor. Daha birinci önermesinden itibaren yeni bir felsefe kurduğunu ilan ediyor ve son cümlesi ile yine net bir şekilde kitabını sonlandırıyor.
Önsöz Giriş Paragrafı;
“Dieses Buch wird vielleicht nur der verstehen, der die Gedanken, die darin aus gedrückt sind-oder doch aehnliche Gedanken-schon selbst einmal gedacht hat.- Es ist also kein Lehrbuch. – Sein Zweck waere erreicht, wenn es Einem, der es mit Verstaendnis liest Vergnügen bereitete.”
“Bu kitabı belki de bir tek, içinde dilegelen düşünceleri- ya da benzer düşünceleri-kendisi de zaten bir kez düşünmüş birisi anlayacak. –Bir öğretici kitap değil, böylece. Anlayarak okuyan tek bir kişiye zevk verebilirse, amacına ulaşmış olacak.”
Birinci Önerme
I. “Die Welt ist alles, was der Fall ist.”
I. “Dünya, olduğu gibi olan herşeydir.
Sonuncu Önerme
7. “Wovon man nicht sprechen kann, darüber muss man schweigen
7. “Üzerine konuşulamayan konusunda susmalı.
Asimov Bilimkurgu yazarı olmakla beraber bugün robot, yapay zekâ konusundaki ilk teknoloji anayasasını yazan kişidir. Bu teknolojinin yalnız insanların iyiliği için olabileceğini belirten bu temel kurallar yapay zekânın Wittgenstein Tractatusun da onun zihni ve düşünü sayesinde aynı temel görevi üstlenmektedir. “anlayarak okuyan tek kişiye zevk verebilirse, amacına ulaşmış olacak”. Yapay zekânın dilsel, işlevsel tasarım mantığı da budur. Yapay zekâyı anlayarak değerlendiren insanın bundan zevk alması tek gayedir.
Yapay zekâ temelde dil felsefecilerinin ilgilendiği konuların en başından gelmektedir. Evrensel dil oluşturmaktan, farklı dilleri konuşan insanlar arasında en mantıksal çeviriyi yapabilecek tasarımlara kadar hepsinde dil felsefecileri çalışma ekiplerinin merkezinde bulunmaktadır. Mantık ve dil Wittgenstein’ı anlatan iki kavramdır. Aynısı yapa zekâ içinde geçerlidir.
Yapay zekâ hayatımızı elimizden alacak mı? Aslında sanal bir dünyanın içinde yaşıyoruz da, başka bir sanal dünyanın bizim dünyamızı ele geçireceğinden mi korkuyoruz? Gibi birçok soru yerine, bu yazımızda bir yapay zeka uzmanı olan Azami Braun’un Wittgenstein’in Tractatus’unu GPT-3 yapay zekasına yükleyip, bundan 2022 senesindeki AI Wittgenstein nasıl önermeler üretmiş, ona bir bakmayı hedefledim.
Araştırmanın detaylarını towardsdatasciene.org adresinden görübilirsiniz. Kaynakça da link adresini belirtmekteyim.
2022 AI Wittgenstein neler oluşturmuş, Tractatus’u belki de anlayarak ve yorumlayarak. Yine belki de Wittgenstein gibi düşünmüştür, onun kurduğu dil ve mantık yapısı çözmüştür. Kim bilebilir ki?
AI Wittgenstein 2022 Tractatus'u
“Gerçek, şiir ve saçmalıktır.”
“Gerçek güzellik şeklidir.”
“Felsefe hayatın anlamsızlığının teorisidir.”
“Dünyanın sınırı yoktur.”
“Dünya göründüğü gibidir.”
“Gördüğümüz dünya olduğu gibi değil, olduğumuz gibidir.”
“Geleceğin felsefesi yoktur, sadece şimdinin felsefesi vardır.”
Son cümle olarak da AI Wittgenstein, aynı Wittgenstein gibi kendisi ile önermesini bildirmektedir.
“AI, doğrunun ne anlama geldiğini bilmiyorsa yanlış olamaz.”
Kaynakça:
WITTGENSTEİN Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus. Çeviren: Oruç Aruoba. Metis Yayınları. İstanbul, 2010.
BRAUN Azami. I Made an AI Read Wittgenstein, Then Told It To Play Philosoher. https://towardsdatascience.com/i-made-an-ai-read-wittgenstein-then-told-it-to-play-philosopher-ac730298098
Comments